(Foto's: Jimke Joling)

NBD Biblion liep voorheen tegen de beperking aan dat het oude werkproces niet schaalbaar was. Er werd vooraf een selectie gemaakt van welke boeken werden aangeboden aan de bibliotheken. Daarbij waren de kosten hoog, was de doorlooptijd lang en de kwaliteit wisselend. Om dit probleem te tackelen besloot NBD Biblion (vanaf 2019) samen aan een oplossing te werken. Hierbij viel de keuze op Bookarang. Nannini: “Bookarang is een bedrijf dat een programma heeft ontwikkeld dat via kunstmatige intelligentie tekstanalyses kan maken. De computer scant en analyseert het bestand van een boek van begin tot eind en het programma haalt daar ongeveer zeshonderd datapunten uit. Dat gaat om feitelijke zaken zoals de titel, aantal pagina’s, de schrijver, de uitgever, trefwoorden en het ISBN-nummer.”

Samenwerking tussen mens en computer

Naast deze feitelijke gegevens, is de computer ook in staat om subjectievere zaken te beschrijven. Nannini: “Dan moet je denken aan genre, sfeer, taalgebruik en het leesniveau. De tekstanalyse wordt vervolgens gecontroleerd door annotatoren. Dat zijn mensen die de data checken die computers produceren en waar nodig feedback geven. Vervolgens lezen ook nog bibliografen de tekst door of het bibliografisch allemaal wel klopt.” “AI biedt veel kansen. Boeken zijn beter met elkaar te vergelijken, er zit geen persoonlijke voorkeur meer in de aanschafinformatie en het leidt tot een snellere en efficiëntere manier van werken.”

Zoektocht naar een boek

Kunstmatige intelligentie werd eerder alleen ingezet voor het schrijven van tekstanalyses, maar blijkt voor veel meer toepassingen bruikbaar te zijn. “Voorheen kwam je de bibliotheek binnen en zocht je een boek waarvan je de titel niet meer wist. Bijvoorbeeld een boek over een kikker, die in het moeras woont en een blauw huisje heeft. Als je dit voorlegde aan een bibliotheekmedewerker dan was de kans zeer groot dat hij of zij je niet verder kon helpen. De technologie van Bookarang stelt ons nu wel in staat om op basis van deze informatie te zoeken naar dat specifieke boek.”

Leestips geven

Ook wordt het datamodel gebruikt voor het samenstellen van themalijsten. De collectie wordt in bibliotheken vaak aan actuele thema’s gekoppeld. Zoals Oekraïne, energie besparen, et cetera. Hiermee vind je in no-time de relevante titels. Nog mooier is dat het kan worden ingezet voor leesbevordering. Nannini: “Aan de hand van de algoritmes kunnen we leestips geven op basis van iemand zijn leesniveau. Als je niet zo goed kunt lezen werkt het motiverend wanneer je een boek krijgt aangeraden dat je wel kunt lezen. Wij hebben onderzoek gedaan onder vmbo-leerlingen. Wij stelden hen de vraag: van wie wil je tips krijgen over welke boeken je moet lezen: van leraren of klasgenoten? Zij vertrouwden geen van beiden, maar wat de computer hen adviseerde wel. De jonge generatie heeft veel vertrouwen in de hedendaagse techniek.”

Nina Nannini: “Wij willen bijdragen aan de leesbevordering, want het staat er niet best voor met de taalontwikkeling in Nederland.”

Focus op de inhoud

Het systeem gaat puur in op de inhoud van een boek, benadrukt Nannini. “Dat is het grote verschil ten opzichte van bijvoorbeeld Netflix of Amazon, die advies geven op basis van gedrag. Mensen moeten boeken geadviseerd krijgen die je wellicht nooit verwacht, maar wel bij je passen. En om te zorgen dat alle boeken uit de kast komen. Want misschien wil je wel boeken lezen die wat ouder zijn, waarvan je geen idee hebt dat ze bestaan.”

Scepsis en wantrouwen

Nannini erkent dat de scepsis en het wantrouwen groot was toen AI haar intrede deed. “Er was niet veel kennis in het boekenvak over AI. Ook de bibliotheken waren aanvankelijk sceptisch en wilden de data beoordelen en zien voordat ze erin konden geloven. Wij zijn dit initiatief echt begonnen vanuit het idealisme dat we iedereen aan het juiste boek willen helpen. Wij willen bijdragen aan de leesbevordering, want het staat er niet best voor met de taalontwikkeling in Nederland.”

Niet ter vervanging

Deze ontwikkeling roept de vraag op of de bibliotheekmedewerker overbodig wordt. Nannini: “Het is nooit bedacht om de medewerker te vervangen, maar om de medewerker te ondersteunen omdat hij of zij minder tijd heeft. Die medewerker heeft er de laatste jaren veel taken bijgekregen. Zo is hij of zij het aanspreekpunt voor het Informatiepunt Digitale Overheid, moet informatie worden gegeven over 21-eeuwse vaardigheden en gezond leven. Dergelijke tools bieden dan alleen maar uitkomst. Als je als medewerker graag historische romans leest, weet je mogelijk niet alles over thrillers of andere genres. Met deze catalogus kun je mensen alsnog breder informeren en adviseren.”

Nieuwe opties

AI bewijst haar waarde inmiddels voor de bibliotheken en voor het bedrijfsleven kan het ook van grote waarde zijn, zegt Nannini. “Het inzetten van AI om processen te automatiseren is één ding. Wat nog veel interessanter is, is dat je er veel nieuwe opties mee creëert. Het is de moeite waard om de AI-techneuten te laten nadenken met iemand die de problemen uit een werkproces kent. En denk vooraf heel goed na over het ethisch kader waarbinnen je AI wilt toepassen en toetsen. Dat ziet er voor een bibliotheek echt heel anders uit dan voor een webshop.”

Ze besluit: “Het bedrijfsleven kan er veel mee, maar het begint met het identificeren van een vraagstuk of probleem waar data en tekstanalyse een oplossing voor kunnen bieden. Wij hebben ons gespecialiseerd in boeken, dat is een hele specifieke niche. Europa loopt erg achter qua AI. Dus kijk goed in je eigen sector naar voorbeelden uit bijvoorbeeld China, de Verenigde Staten, Israël of India.”